नेपालमा घर बनाउँदा के तपाईंले सबै कानुनी मापदण्ड पालना गर्नुभएको छ? नेपालमा घर निर्माण गर्दा कानुनी प्रक्रिया, इन्जिनियरिङ डिजाइन र नगरपालिका/नगरपालिकाका नियमहरू बुझ्नु अत्यन्त आवश्यक छ। ती नियमहरूमध्ये ROW (Right of Way), Setback र FAR (Floor Area Ratio) मुख्य हुन्। यी नियमहरू नबुझी निर्माण गर्दा तपाईँको घर अवैध हुनसक्छ वा भोलिमा तोडफोडको अवस्थामा पनि जान सक्छ।Urban Planning & Development Act र Building Code of Nepal अनुसार तपाईंले ROW, Setback, FAR, GCR र Building Height सम्बन्धी नियमहरू बुझ्नैपर्छ।
ROW (Right of Way) - बाटोको अधिकार
ROW भन्नाले सडक वा बाटोको चौडाइलाई जनाइन्छ जुन सरकारले वा नगरपालिकाले तोकेको हुन्छ। कुनैपनि ठाउँमा घर बनाउँदा सडकसँगको दुरी, सडकको चौडाइ, र त्यसको दायाँबायाँ कति जग्गा खाली राख्नुपर्ने भन्ने कुरा ROW ले निर्धारण गर्छ।
घर अगाडि रोड हुने स्थानमा सरकारले तोकेको चौडाइ अनुसार निर्माण गर्नुपर्ने हुन्छ।
राष्ट्रिय राजमार्ग: 6 मिटर
फिडर रोड: 6 मिटर
जिल्ला रोड: 6 मिटर
स्थानीय आवासीय सडक: 1.5 मिटर
उदाहरण:
यदि कुनै सडक 6 मिटर चौडा हुनुपर्ने सरकारी मापदण्डमा उल्लेख छ भने, तपाईंले आफ्नो घरको अगाडि कम्तीमा त्यो चौडाइ खाली राख्नुपर्छ।
कहिलेकाहीं सरकारले भोलिको सम्भावित विस्तारका लागि पनि थप जग्गा खाली राख्नुपर्ने हुन सक्छ।
Setback – छिमेकी र बाटो सँगको दूरी
Setback भन्नाले घर र छिमेकीको सीमाना वा सडकको बीचको अनिवार्य खाली दुरी हो। यसले प्रकाश, हावा, सुरक्षाका साथै सौन्दर्यतालाई पनि सुनिश्चित गर्छ।
सडकतर्फको सेटब्याक:
राष्ट्रिय राजमार्ग, फिडर रोड, जिल्ला रोड: 6 मिटर
स्थानीय सडक (आवासीय): 1.5 मिटर
स्थानीय सडक (व्यावसायिक): 2 मिटर
बजार क्षेत्र (निर्धारण नभएको): 3 मिटर
छिमेकी साइडको सेटब्याक:
भवनको उचाइ १० मिटरभन्दा कम: 1.5 मिटर
१०–१७ मिटर: 3 मिटर
१७ मिटरभन्दा बढी: 5 मिटर
FAR (Floor Area Ratio)
FAR भन्नाले तपाईंले कति क्षेत्रफलसम्म भवन बनाउन सक्नुहुन्छ भन्ने निर्धारण गर्छ।
सूत्र:
FAR = कुल भवन क्षेत्रफल ÷ जग्गाको कुल क्षेत्रफल
उदाहरण:
1000 वर्गफुटको जग्गामा 4.5 FAR भएमा अधिकतम 4500 वर्गफुटसम्म निर्माण गर्न पाइन्छ।
FAR Kathmandu मा:
आवासीय भवन: 4.5
व्यावसायिक भवन: 3.5
GCR (Ground Coverage Ratio)
GCR भन्नाले तपाईंको भवनको भुइँतलाले कति भाग ओगटेको छ भन्ने देखाउँछ।
सूत्र:
GCR (%) = (भुइँतला क्षेत्रफल ÷ प्लट क्षेत्रफल) × 100
GCR सीमा:
250 वर्गमिटर भन्दा कम जग्गा: अधिकतम 70%
250 वर्गमिटर भन्दा बढी: अधिकतम 60%
सरकारी/संस्थागत भवनहरू: अधिकतम 50%
Building Height – भवनको अधिकतम उचाइ
नेपालमा भवनको अधिकतम उचाइ सँगै आवश्यक setback को नियम पनि कडाइका साथ लागू हुन्छ।
१० मिटर भन्दा बढी भवन: न्यूनतम २ मिटर सेटब्याक
१०–१७ मिटर: ३ मिटर सेटब्याक
१७ मिटरभन्दा बढी: ५ मिटर सेटब्याक
✅ Frequently Asked Questions (FAQs)
Q1: Setback भनेको के हो?
Setback भन्नाले घर र सडक वा छिमेकीको सीमाबाट राख्नुपर्ने न्यूनतम दूरी हो। यसले सुरक्षा र हावापानीको आवागमन सुनिश्चित गर्छ।
Q2: FAR को अर्थ के हो?
FAR (Floor Area Ratio) भन्नाले तपाईंले कति क्षेत्रफलसम्म भवन बनाउन सक्नुहुन्छ भन्ने निर्धारण गर्छ। उच्च FAR भएमा धेरै तल्ला बनाउन पाइन्छ।
Q3: Building Height को अधिकतम सिमा कति हो?
Building Height सिमित हुन्छ — उचाइ अनुसार Setback बढाउनुपर्छ। उदाहरण: १७ मिटरभन्दा बढी भएको घरमा कम्तीमा ५ मिटर Setback अनिवार्य हुन्छ।
Q4: GCR भनेको के हो?
GCR (Ground Coverage Ratio) भन्नाले भुइँतलाले कति भाग ओगटेको छ भन्ने प्रतिशतमा देखाउँछ।
Q5: घर बनाउँदा सबै नियम पालना नगरे के हुन्छ?
यदि Building Code अनुसार काम नगरेमा तपाईंको नक्सा पास हुँदैन, निर्माण रोक्न सकिन्छ वा त तोडफोडको आदेश आउन सक्छ।
Q6: मेरो घर आवासीय क्षेत्रमा छ, म कति FAR प्रयोग गर्न सक्छु?
आवासीय क्षेत्रमा सामान्यतः अधिकतम FAR 4.5 हुन्छ, तर नगरपालिकाको नियम अनुसार फरक हुन सक्छ।
निष्कर्ष
नेपालमा सुरक्षित र कानुनी रूपमै घर बनाउने हो भने तपाईंले ROW, Setback, FAR, GCR, Building Height जस्ता नियमहरू बुझ्नैपर्छ। नत्र भविष्यमा जरिवाना वा भवन तोडफोडको सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ।
यदि तपाईंलाई घरको नक्सा पास गराउने प्रक्रिया, भवन डिजाइन वा निर्माण सल्लाह चाहिएको छ भने, हामी सम्पर्कमा रहन सकिन्छ।
📞 सम्पर्क: 9745383648
📧 Email: info@nirmansutra.com
🔗 Facebook: www.facebook.com/nirmansutra